تغذیه تکمیلی کودک( به ترتیب و با اولویت مواد غذایی مورد نیاز )

هفته اول ماه هفتم:

فرني شروع مقدار تغذيه روزانه: از يك قاشق مرباخوري شروع مي شود. مواد لازم: يك قاشق مرباخوري سرصاف آرد برنج نصف قاشق مرباخوري سرصاف شكر 5 قاشق مرباخوري( كه بهتر است شيرمادر باشد) شير كمي( براي پختن آردبرنج مصرف مي شود) آب

طرز تهيه:

آب و شكر و آرد برنج را با هم مخلوط مي كنيم و بر روي حرارت مي گذاريم. بعد از اينكه آرد برنج پخته شد، 5 قاشق شير را اضافه كرده و مي گذاريم بجوشد تا قوام بيايد. قوام آن بايد كمي از شيرمادر بيشتر باشد. روز به روز بر حسب تحمل كودك، قوام آن بيشتر مي شود تا به غلظت فرني واقعي نزديك شود.

در روش ديگر مي توان بعد از اينكه آب و شكر و آرد برنج روي حرارت قوام آمد شيرمادر را اضافه كرد تا كمي رقيق تر شود. در طول ماه ششم پس از شيرخوردن، بر حسب تمايل كودك 3 تا 4 بار در روز به او فرني بدهيد.

هفته دوم ماه هفتم:

حريره بادام مقدار مصرف روزانه: از يك قاشق مرباخوري و يك بار در روز شروع مي شود. به تدريج كه مقدار تغذيه با حريره بادام افزايش مي يابد، مقدار و دفعات تغذيه با فرني كم مي شود.

مواد لازم براي تهيه حريره بادام:

نصف ليوان شير پاستوريزه ربع قاشق چايخوري شكر 1 قاشق مرباخوري سرصاف آرد برنج 5 عدد مغز بادام شيرين پوست گرفته و رنده شده طرز تهيه: بادام ها را رنده كرده و در يك پارچه ململ مي ريزيم و داخل شير فشار مي دهيم تا شيره خود را پس دهد. آرد برنج را در آن حل كرده و شكر را نيز به آن اضافه مي كنيم و روي حرارت ملايم مي گذاريم تا قوام بيايد.

توجه: از زمان شروع غذاي كمكي، بايد آب جوشيده خنك شده را به اندازه كافي به شيرخوار داد. حريره بادام نيز مانند فرني از يك قاشق مرباخوري، يك بار در روز شروع مي شود تا روز ششم و هفتم به 12 قاشق مرباخوري در روز مي رسد. فراموش نشود كه در اين هفته به تدريج مقدار و دفعات تغذيه با حريره بادام افزايش مي يابد و تغذيه با فرني كم مي شود. بنابراين در هر وعده يا در تمام دفعات مي توان حريره بادام را جايگزين فرني كرد.

دو هفته آخر ماه هفتم:

ضمن ادامه تغذيه با شيرمادر قبل از هر وعده غذاي كمكي، در اين دو هفته، شيرخوار با غذاي جديدي آشنا شده و سوپ به رژيم غذايي او اضافه مي شود. به اين ترتيب كه روز اول، صبح و عصر و شب هر بار از 3 قاشق مرباخوري فرني يا حريره بادام استفاده مي كند و ظهرعلاوه بر فرني يا حريره بادام، يك قاشق مرباخوري سوپ هم مي خورد. به اين ترتيب هر روز 1 قاشق مرباخوري به سوپ ظهر و شب اضافه، ولي از فرني يا حريره بادام كم مي شود تا بر حسب اشتهاي كودك مقدار سوپ به 3 تا 6 قاشق مرباخوري در هر وعده برسد. براي سهولت كار و رعايت تنوع در غذاي شيرخوار، مي توان يك روز در ميان از فرني و حريره بادام استفاده كرد.

مواد لازم براي تهيه سوپ:

يك تكه خورشي( معمولاً به اندازه يك تخم مرغ متوسط) به ترتيب اولويت و ارجحيت گوشت گوسفند، مرغ و گوساله گوشت بدون چربي يك قاشق مرباخوري برنج يك سوم هويج متوسط هويج

طرز تهيه: بعد از اين كه گوشت كمي پخته شد، برنج و هويج به آن اضافه مي شود. پس از پختن كامل بايد همه مواد سوپ را مخلوط و نرم كرد تا به غلظت فرني برسد.

توجه: 1- هر سه روز يك بار يك نوع سبزي به مقدار كم به سوپ اضافه مي شود، مانند جعفري، گشنيز و يا لوبيا سبز، كدوي سبز، كرفس و... . 2- به سوپ، نمك، شكر يا چاشني نبايد اضافه كرد. 3- بهتر است كدو، كرفس و لوبيا سبز را اول پخته بعد به سوپ اضافه كرد. 4- سبزي ها بايد در آخرين لحظات پخت سوپ اضافه شوند. در ظرف را نيز ببنديد تا ويتامين هاي آن از بين نرود. 5- اسفناج تا 1 سالگي مجاز نبوده و نبايد به سوپ شيرخوار اضافه شود. 

تغذيه كودك در ماه هشتم و نهم دو هفته اول ماه هشتم

بهترين زمان شروع غذاي كمكي در بچه هاي سالم پايان 6 ماهگي،يعني ابتداي هفت ماهگي است و رعايت ترتيب مصرف در غذاهاي كمكي از اهميت خاصي برخوردار است كه در مطلب قبل طبق جدول زير توضيح داده شده است.

فرني با آرد برنج هفته اول ماه هفتم حريره بادام هفته دوم ماه هفتم سوپ دو هفته آخر ماه هفتم * در دو هفته اول ماه هشتم ضمن ادامه برنامه غذايي قبل، زرده تخم مرغ به رژيم غذايي شيرخوار اضافه و دفعات تغذيه او 5 بار در روز مي شود. تخم مرغ را در آب به مدت 20 دقيقه بجوشانيد تا كاملاً سفت شود، سپس زرده سفت شده را از سفيده آن جدا كرده و روز اول به اندازه يك نخود از زرده تخم مرغ را در كمي آب جوشيده يا شيرمادر حل و نرم كرده، سپس به شيرخوار بدهيد.هر روز صبح همراه با فرني زرده تخم مرغ را اضافه كرده تا در مدت 10 روز به يك زرده كامل برسد. از آن به بعد مي توانيد هر روز نصف زرده تخم مرغ را همراه با 3 قاشق مرباخوري فرني يا( حريره) به كودك بدهيد يا يك روز در ميان يك زرده كامل تخم مرغ به او داده و روز بعد 5 تا6 قاشق مرباخوري فرني يا حريره بادام داده شود.

* در اين زمان كم كم مي توان ازسبزي هاي نشاسته اي مثل سيب زميني، كدو حلوايي و نخود فرنگي( نخود سبز) نيز به فاصله هر 3 روز به سوپ كودك اضافه كرد و دليل آن اين است كه اگر كودك به سبزي خاصي بي علاقه است يا حساسيت دارد مادر متوجه شود .

بهتر است غلظت سوپ به اندازه حليم باشد. توجه: - سيب زميني را بعد از شستن بايد پخت، سپس پوست آن را جدا كرد و سيب زميني پخته شده را به سوپ اضافه كرد. - بعد از پوست كندن سيب زميني اگر بخشي از آن سبز رنگ بود، بايد آن را جدا كرد و دورانداخت و بقيه سيب زميني را كه سالم و زرد رنگ است به سوپ كودك اضافه كرد. - معمولاً يك چهارم سيب زميني براي هر وعده سوپ و يك سيب زميني متوسط براي سوپ تمام روز كافي است. - يك تكه كوچك از كدو حلوايي به اندازه يك قوطي كبريت براي سوپ تمام روز كفايت مي كند. - استفاده از گوجه فرنگي به سوپ به فاصله سه روز از اضافه كردن يك نوع سبزي اشكالي ندارد. - بعد از سوپ ظهر و شب مي توان يك قاشق مرباخوري ماست هم به كودك داد و مقدار آن را به تدريج و برحسب تمايل او اضافه كرد. - بهتر است ماست با سوپ مخلوط نشود تا شيرخوار، با طعم خود ماست آشنا شود. ولي اگر شيرخوار مخلوط ماست با سوپ را دوست داشت اين كار بالامانع است. به عنوان مثال 3 نوع سوپ كه تنوع موادغذايي در محتويات آن رعايت شده است ذكر مي شود.

1- گوشت مرغ، هويج، برنج، جعفري و سيب زميني.

2- گوشت گوسفند، لوبيا سبز، برنج، گشنيز، گوجه فرنگي.

3- گوشت گوساله، كدو حلوايي، جعفري، سيب زميني و گوجه فرنگي. اضافه كردن كمي پياز رنده شده يا خرد شده به سوپ براي از بين بردن بوي مرغ يا گوشت اشكالي ندارد. هم چنين افزودن چند قطره آب ليموترش تازه يا آب نارنج تازه به سوپ و غذاي كمكي، هم آن را خوش طعم مي كند و هم جذب آهن را افزايش مي دهد.

دو هفته آخر ماه هشتم برنامه غذايي كودك در دو هفته آخر ماه هشتم زندگي:

صبح : 3 قاشق مرباخوري فرني يا حريره + نصف زرده تخم مرغ 10 صبح :3 قاشق مرباخوري فرني يا حريره و يا پوره ظهر: 3 تا 6 قاشق مرباخوري سوپ + 2 تا 4 قاشق مرباخوري ماست عصر: 3 قاشق مرباخوري فرني يا حريره و يا پوره شب: 3 تا 6 قاشق مرباخوري سوپ + 2 تا 4 قاشق مرباخوري ماست. طرز تهيه پوره سيب زميني: يك سيب زميني متوسط را بعد از شستن كامل با پوست مي پزيم. بعد از پخته شدن، پوست آن را جدا و سپس سيب زميني را همراه با يك قاشق مرباخوري كره يا روغن مايع نرم مي كنيم، كم كم به آن شير پاستوريزه اي كه قبلاً جوشانده شده باشد اضافه كرده تا به نرمي و غلظت دل خواه برسد.

طرز تهيه پوره هويج:

پوره هويج هم مثل پوره سيب زميني تهيه مي شود با اين تفاوت كه اول يك هويج متوسط را به طور كامل شسته و پوسته كنده و آن گاه با كمي آب مي پزند و بعد از آن، كره يا روغن و شير را اضافه مي كنند. براي تنوع بخشيدن به غذاي كودك، بايد هر چند روز يك بار، مواد تشكيل دهنده سوپ را تغيير داد. هر سه روز يك بار مي توان جو، بلغور گندم و رشته فرنگي را كه قبلاً پخته و نرم شده است، به اندازه يك قاشق مرباخوري به سوپ اضافه كرد. بعد از اضافه كردن جو، گندم و... بهتر است به اندازه يك قاشق مرباخوري كره يا روغن مايع به سوپ اضافه نمود. افزودن كره يا روغن مايع به غذاي شيرخوار به ويژه شيرخواراني كه رشد كافي ندارند به رشد آنان كمك مي كند. از سبزيهاي نشاسته اي و يا ساير سبزي ها مي توان پوره تهيه كرد و به جاي يك وعده فرني، صبح يا عصر از پوره استفاده نمود. دو هفته اول ماه نهم در اين زمان مي توانحبوبات را نيز به سوپ شيرخوار اضافه كرد. به طور معمول تغذيه حبوبات از عدس و ماش كه هضم آسان تري دارند شروع مي شود. - در صورت امكان مي توان جوانه عدس يا ماش را به محتويات سوپ افزود. - در مورد ساير حبوبات مثل لوبيا چيتي، لوبيا قرمز و... بهتر است قبلاً آن ها را خيسانده، سپس پوستشان را جدا كرده و بعد از پختن، به سوپ افزود. - هر سه روز يك بار مي توان نوع حبوبات را تغيير داد. - اگر از آرد حبوبات استفاده مي شود، يك قاشق مرباخوري سرصاف كافي است. - اضافه كردن كره يا روغن مايع به سوپ، به اندازه يك قاشق مرباخوري، براي شيرخواراني كه خوب وزن نمي گيرند توصيه مي شود. دو هفته آخر ماه نهم در اين دو هفته، بايدميوه را به صورت آب ميوه تازه و در منزل، تهيه كرد، هم چنين بايد از ميوه هاي فصل باشد. در ابتدا و در روز اول، تغذيه شيرخوار را با يك قاشق مرباخوري آب ميوه، همراه با يك قاشق مرباخوري آب سالم و ساده شروع كرده و كم كم به 6 قاشق مرباخوري آب ميوه خالص در روزهاي بعد رسانيد. آب ميوه را مي توان روزانه، بعد از فرني يا حريره در ساعت 10 صبح به شيرخوار داد.

برنامه غذاي شيرخوار در اواخر ماه نهم صبح:

3 قاشق مرباخوري فرني يا حريره + نصف زرده تخم مرغ 10 صبح: 3 قاشق مرباخوري فرني يا حريره يا پوره + 6 قاشق مرباخوري آب ميوه فصل ظهر: 3 تا 6 قاشق مرباخوري سوپ + 2 تا 4 قاشق مرباخوري ماست عصر: 3 قاشق مرباخوري پوره يا فرني و يا حريره شب: 3 تا 6 قاشق مرباخوري سوپ +2 تا 4 قاشق مرباخوري ماست توجه: تا يك سالگي استفاده از كيوي، انواع توت( توت سفيد، توت فرنگي و تمشك)، خربزه آلبالو و گيلاس به علت ايجاد حساسيت در شيرخوار توصيه نمي شود. 

شيرخوار در ماه دهم، يازدهم و دوازدهم دو هفته اول ماه دهم مادر گرامي، براي تغذيه تكميلي نوزاد خود در اين دوره مي توانيد در ساعت 10 صبح، به جاي آب ميوه از خود ميوه هاي مجاز استفاده كنيد. به طور مثال از يك قاشق مرباخوري هلو، سيب، موز و... شروع كنيد و به سه قاشق مرباخوري برسانيد.

نكات لازم : - ميوه مورد نظر بايستي كاملاً رسيده باشد. ميوه را به دقت شسته و بعد از جدا كردن پوست و هسته ، آن را با پشت قاشق به طور كامل نرم كرده، سپس به شيرخوار بدهيد. - مقدار ميوه را به تدريج زياد كرده و در ساعت 10 صبح، به جاي فرني 5 تا 6 قاشق مرباخوري ميوه به كودك بدهيد. - در اواخر هفته دوم ماه دهم، مي توانيد خرماي رسيده اي را كه پوست و هسته آن را جدا كرده ايد، بعد از غذاي ظهر به عنوان دسر به كودك خود بدهيد. - مي توانيد به تدريج و بر حسب اشتهاي كودك، ظهر و شب و هر بار حداكثر 6 تا 10 قاشق مرباخوري سوپ به كودك خود بدهيد. - اگر سوپ را در حجم زياد و بيش از 10 قاشق مرباخوري در هر وعده غذايي به كودك بدهيد، اشتهاي كودك را براي وعده بعد نسبت به شير مادر كه هنوز غذاي اصلي اوست، كم مي كند. - در اين زمان بايد شيرخوار را با غذاهايي مثل نان، بيسكويت ساده، ماكاروني پخته شده، تكه هايي از سيب زميني يا هويج پخته شده، كوفته قلقلي و... كه خود مي تواند با دست بردارد و به دهان ببرد، آشنا كنيد. برنامه غذايي شيرخوار در دو هفته اول ماه دهم: شب عصر ظهر 10 صبح صبح 6 تا 10 قاشق مرباخوري سوپ + 2 تا 4 قاشق مرباخوري ماست 3 قاشق مرباخوري پوره يا فرني يا حريره بادام + تكه هاي بيسكويت يا تكه هاي نان 6 تا 10 قاشق مرباخوري سوپ +2 تا 4 قاشق مرباخوري ماست 5 تا 6 قاشق مرباخوري از ميوه رسيده و نرم شده 3 قاشق مرباخوري فرني يا حريره بادام + نصف زرده تخم مرغ برنامه غذايي شيرخوار در دو هفته دوم ماه دهم: در اين زمان ضمن تنوع بخشيدن به سوپ شيرخوار، مي توانيد از كته نرم كه در آب گوشت يا آب مرغ پخته شده، همراه با خود گوشت استفاده كنيد. براي تنوع غذا بهتر است هر بار يك نوع از سبزي ها يا حبوبات را به كته نرم اضافه كنيد.

مي توانيد با استفاده از گوشت ماهي( تيغ هاي آن را به طور كامل جدا كنيد) به همراه كته نرم و سبزي، بر تنوع غذايي كودك بيفزاييد. ماه يازدهم و دوازدهم در اين دو ماه ، تنوع غذا را در تهيه سوپ، كته، پوره و... رعايت كنيد. همچنين با توجه به اشتهاي كودك مي توانيد به مقدارغذاي هر وعده او اضافه كنيد. توصيه مي كنيم كه بهتر است در اين دو ماه هم از دادن غذاهاي سفره خانواده به كودك خود، به علت داشتن نمك و چاشني، خودداري كنيد.

* توجه از شش ماهگي و هم زمان با شروع غذاي كمكي تا پايان 12 ماهگي، غذاي اصلي شيرخوار هنوز شيرمادر است، لذا تغذيه با شير خود را بايد به طور مكرر و بر حسب تقاضا و تمايل شيرخوار در تمام مدت شب و روز، به ويژه قبل از هر وعده غذاي كمكي بايد مورد توجه قرار دهيد.

مواد غذايي غير مجاز تا يك سالگي : بايد از دادن موادغذايي زير به كودك خود تا پايان يك سالگي بايد اجتناب كنيد، چون گروهي ايجاد حساسيت مي كنند، برخي باعث خفگي شيرخوار شده و تعدادي نيز مشكلات ديگري به وجود مي آورند:

1- مواد غذايي اي كه ممكن است در شيرخوار زير يك سال ايجاد حساسيت كنند. مانند: - شيرگاو( جوشاندن شير در تهيه فرني، مقدار ماده حساسيت زاي موجود در شير را كمتر مي كند.) - سفيده تخم مرغ - انواع توت، كيوي، آلبالو، گيلاس و خربزه. - بادام زميني

2- مواد غذايي كه در دوره شيرخوارگي مجاز نيست و ممكن است باعث خفگي شيرخوار شود. مانند: كشمش، حبه انگور، ذرت، تكه هاي سوسيس، آجيل، تكه هاي سفت و خام سبزي ها مثل هويج و... و تكه هاي گوشت.

3- مواد غذايي اي كه ممكن است مشكلات ديگري ايجاد كنند. مانند: - قهوه يا چاي پررنگ كه سبب بيقراري كودك مي شود. - عسل كه باعث مسموميت مي شود(بوتوليسم)، ولي استفاده از عسل پاستوريزه اشكالي ندارد. به طور كلي تا پايان يك سالگي بايد از دادن عسل غير پاستوريزه، شيرپاستوريزه، پنير، سفيده تخم مرغ، شكلات، ميگو، فلفل و ادويه جات، ترشي ها، نمك، نوشابه هاي گازدار، آب ميوه هاي صنعتي، خربزه، كيوي، انواع توت( توت سفيد، توت فرنگي، تمشك) ، آلبالو، گيلاس، لپه و نخود، اسفناج و كلم به كودك خودداري كنيد.                                                           عاتكه موسوي - كارشناس تغذيه تبيان